ਪਿਛੋਕੜ
ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅਰਾਜਕਤਾ ਦਾ ਦੋਰ ਸੀ 1 ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨੇ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਨੂੰ ਝੰਝੋੜ ਕੇ ਰਖ ਦਿਤਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਅਮਨ-ਚੈਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ 1 ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਤਕਰੀਬਨ ਖਤਮ ਹੋਣ ਤੇ ਆ ਚੁਕੀ ਸੀ 1 ਪੰਜਾਬ ਸਰਹਦੀ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਪਜਾਊ ਤੇ ਅਮੀਰ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਤਹਿਤ ਕਈਆਂ ਦੀ ਨਜਰ ਇਸ ਉਤੇ ਟਿਕੀ ਹੋਈ ਸੀ 1 ਇਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਇਸ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਮਿਟਾਣ ਲਈ ਤੜਪ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅਫਗਾਨੀ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵਰਗੇ ਲੁਟੇਰੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਚ ਮਿਲਾਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਰਖਦੇ ਸੀ 1 ਸਿਖ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਤੇ ਤੁਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ,ਆਪਣੇ ਸਿਖੀ ਵਿਰਸੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਵਿਚ ਲਗੇ ਹੋਏ ਸਨ1
ਅਠਾਰਵੀ ਸਦੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਛੋਟਾ ਤੇ ਵਡਾ ਘਲੂਘਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਖਾਸ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰਖਦੇ ਹਨ 1 ਛੋਟਾ ਘਲੂਘਾਰਾ 1746 ਵਿਚ ਕਾਹਨੂੰਵਾਲ ,ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿਖੇ ਤੇ ਵਡਾ ਫਰਵਰੀ 1762 ਵਿਚ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਿੰਡ ਕੁੱਪ ਰੋਹੀੜਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਕੇ ਧਲੇਰ -ਝਨੇਰ ਵਿਚ ਦੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਅਗੇ ਪਿੰਡ ਕੁਤਬਾ-ਬਾਹਮਣੀਆਂ ਕੋਲ ਜਾਕੇ ਖਤਮ ਹੋਇਆ 1 ਇਨ੍ਹਾ ਘ੍ਲੂਘਾਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬੇਅੰਤ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ , ਪਹਿਲੇ ਘਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚ ਇਕੋ ਥਾਂ ਤੇ ਇਕੋ ਵੇਲੇ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਕਰੀਬ ਤੇ ਵਡੇ ਘਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚ 30-40 ਵਹੀਰਾਂ ਨਾਲ ਆਏ ਬਚੇ , ਬਚੀਆਂ , ਔਰਤਾਂ , ਬੁਢੇ ਤੇ ਫੌਜੀ ਜਵਾਨ ਸਹੀਦ ਹੋਏ 1
ਇਹ ਦੋਰ ਸਿਖਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੀ ਇਕ ਲੰਬੀ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ 1 ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ , ਬੀਬੀਆਂ, ਬਚੀ, ਬਚਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਹੇਤ ਸੀਸ ਦਿਤੇ , ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰਖਣ ਲਈ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕਟਵਾਏ , ਖੋਪਰੀਆਂ ਲੁਹਾਈਆਂ , ਚਰਖੜੀਆਂ ਤੇ ਚੜੇ , ਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚਿਰਾਏ ਗਏ , ਮਸੂਮ ਬਚਿਆਂ ਦੇ ਟੋਟੇ ਟੋਟੇ ਕਰਵਾ ਆਪਣੇ ਗਲਾਂ ਵਿਚ ਹਾਰ ਪੁਆਏ ਪਰ ਸਿਖੀ ਸਿਦਕ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ 1 ਇਸ ਸਦੀ ਵਿਚ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਜਿਤਨਾ ਅਤਿ ਦਾ ਸਾਮਣਾ ਕੀਤਾ , ਜਿਤਨੇ ਉਤਾਰ ਚੜਾਵ ਦੇਖੇ , ਜਿਤਨਾ ਖੂਨ ਡੋਲਿਆ ,ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ 1 ਸਬਰ ਤੇ ਸਿਦਕ ਦੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾ ਸਿਖਰਾਂ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ ਉਸਦੀ ਵੀ ਇਕ ਆਪਣੀ ਹਦ ਸੀ 1 ਇਨ੍ਹਾ ਸਿੰਘਾ ,ਸਿੰਘਣੀਆ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਅਜ ਵੀ ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਚ , ਹਰ ਕਾਰਜ, ਚਾਹੇ ਓਹ ਗਮੀਂ ਦਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ , ਹਰ ਸਿਖ ਦਿਨ ਰਾਤ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ 1
ਇਸ ਵਕਤ ਤਕ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਮੋਤ ਤੋਂ ਬਾਦ ਦਿਲੀ ਵਿਚ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਖੋਖਲੀ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ 1 ਦਿਲੀ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸਿਰਫ ਦਿਲੀ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ 1 ਤਖਤ ਤੇ ਫੁਰਖਸੀਯਾਰ ਤੇ ਮੁਹੰਮਦ ਸ਼ਾਹ ਰੰਗੀਲਾ ਵਰਗੇ ਐਸ਼ਪ੍ਰਸਤ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ , ਬੈਠੇ ਸੀ 1 ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਰਾਜਿਆਂ ਤੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ , ਸਵਾਰਥ ਈਰਖਾ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਜਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਹਦਾਂ ਵਧਾਣ ਲਈ ਆਪਸ ਵਿਚ ਹੀ ਲੜਦੇ ਰਹਿੰਦੇ 1 ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਹਾਕਮ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪਰਜਾ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰਦੇ 1 ਦਿਲੀ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਕਮਜੋਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਮਲੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲੁਟ ਖਸੁਟ ਆਮ ਸੀ 1 ਇਹ ਲੁਟ ਖਸੁਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਧਾੜਵੀ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਲੋਂ ਆਉਂਦੇ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੋ ਲਖਾਂ ਕਰੋੜਾ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ,ਹੀਰੇ ਜਵਾਹਰਾਤ ਤੇ ਜਵਾਨ ਬਚੇ ਬਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਕਾਬਲ ਵਿਚ ਜਾਕੇ ਟਕੇ ਟਕੇ ਤੋ ਵੇਚਦੇ 1 ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਘੰਟੀਆਂ ਵਜਾਂਦੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾ ਦੀਆਂ ਬਚੇ ਬਚਿਆਂ ਦਾ ਗਜਨੀ ਦੇ ਬਜਾਰਾਂ ਵਿਚ ਮੁਲ ਪੈ ਜਾਂਦਾ 1 ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ ਜਦ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ ਸਿਰਫ 500 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ,ਲਖਾਂ, ਕਰੋੜਾ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਲੁਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ , ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਰਾਹ ਰੋਕਿਆ ਨਹੀ 1 ਇਸਨੇ ਅਫਗਾਨੀਆ ਨੂੰ ਜਾਕੇ ਕਿਹਾ,” ਤੁਸੀਂ ਆਪਸ ਵਿਚ ਕਿਓਂ ਲੜ ਰਹੇ ਹੋ , ਜਾਓ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਨੂੰ ਜਾਕੇ ਲੁਟੋ ਜਿਥੇ ਕੋਈ ਮਰਦ ਨਹੀਂ ” 1
ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ ਤੇ ਉਸਤੋਂ ਪਿਛੋਂ ਆਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਕਈ ਲਗਾਤਾਰ ਹਮਲੇ ਹੋਏ 1 ਪੰਜਾਬ ਕਿਓਂਕਿ ਸਰਹਦੀ ਇਲਾਕਾ ਸੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਕ ਉਥਲ ਪੁਥਲ ਦਾ ਸਭ ਤੋ ਜਿਆਦਾ ਅਸਰ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਹੁੰਦਾ 1 ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਅਮਨ ਚੈਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਫਲ ਨਹੀ ਹੋਇਆ ਸੋ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੁਰਖਿਆ ਖੁਦ ਕਰਨੀ ਪਈ 1 ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਚਾਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਥਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਲਿਆ 1 ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਇਹ ਜਥੇ ਵਧਦੇ ਵਧਦੇ 65 ਤਕ ਪੁਜ ਗਏ 1 ਇਨ੍ਹਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਲੋੜਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਵਖ ਵਖ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸੁਰਖਿਆ ਦਾ ਭਾਰ ਆਪਣੇ ਜਿੰਮੇ ਲੈ ਲਿਆ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਇਹ ਪਿੰਡ ਆਪਣੇ ਰਖਿਅਕ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆ ਗਏ 1
1726 ਵਿਚ ਜਕਰੀਆ ਖਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਗਵਰਨਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸਨੇ ਰਹਿੰਦੀ ਖਹਿੰਦੀ ਕਸਰ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿਤੀ 1 ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਸਮੂਹਿਕ ਕਤਲੇਆਮ ਹੋਇਆ 1 ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਲ ਪਾਏ ਗਏ 1 ਉਸਨੇ ਇਕ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ , ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਕੇਸ ਕਤਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਲੇਫ਼ ਤਲਾਈ ਤੇ ਕੰਬਲ , ਸਿਖਾਂ ਬਾਰੇ ਖਬਰ ਦੇਣ ਲਈ 10 ਰੂਪਏ, ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਜਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ 50 ਰੂਪਏ 1 ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਲ ਵਧਦੇ ਘਟਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਕਦੇ ਕਦੇ 80 ਰੁਪੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ 1 ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਲੁਟਣ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵਲੋਂ ਪੂਰੀ ਤੇ ਖੁਲੀ ਛੂਟ ਸੀ 1 ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਪਨਾਹ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਸਜਾਏ -ਮੋਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮੁਕਰਰ ਕੀਤੀ ਗਈ 1 ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਅੰਨ ਦਾਣਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਖਸ਼ਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦਾ 1 ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਢੂਡਣ ਲਈ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਗਸ਼ਤੀ ਫੋਜ਼ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰ ਦਿਤੀ ਗਈ 1 ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਸਖਤ ਪਹਿਰਾ ਲਗਾ ਦਿਤਾ ਗਿਆ 1 ਜਿਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕੀ ਪਤਾ ਪਤਾ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਵੇਰੀ ਬਣ ਗਿਆ 1 ਇਨਾਮ ਦੇ ਲਾਲਚ ਕਰਕੇ ਲੋਕ ਟੋਲ ਟੋਲ ਸਿਖਾਂ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦੇਣ ਲਗੇ 1 ਇਨਾਮ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਇਥੋਂ ਤਕ ਵਧ ਗਈ ਕੀ ਲੋਕੀ ਜਵਾਨ ਬਚੀਆਂ ਤੇ ਇਸਤਰੀਆਂ ਦੇ ਕੇਸ ਕਟ ਕਟ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਸਿਖ ਜਿਨ੍ਹਾ ਦੀ ਅਜੇ ਦਾੜੀ ਮੁਛ੍ਹ ਨਹੀ ਆਈ, ਦਿਖਾ ਦਿਖਾ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਗੇ1 ਜਿਨ੍ਹਾ ਸਿਖਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹਿਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪਕੜ ਪਕੜ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਜਾਣ ਲਗਾ 1 ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਚੋਧਰੀਆਂ ਤੇ ਮੁਖਬਰਾਂ ਨੇ ਇਨਾਮ ਤੇ ਜਗੀਰਾਂ ਦੇ ਲਾਲਚ ਪਿਛੇ ਸਿਰਫ ਮੁਗਲ ਹਾਕਮਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿਤਾ ਬਲਿਕ ਉਤਰ ਪਛਮ ਤੋਂ ਆਏ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹ ਤੇ ਅਹਿਮਦਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਵਰਗੇ ਲੁਟੇਰਿਆ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ੁਰਾ ਖੋਜ ਮਿਟਾਣ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੇ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿਤੀ 1 ਸਹੀਦ ਕਰਨ ਦੇ ਕੁਲ 18 ਤਰੀਕੇ ਸੀ ਜੋ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾ ਤੇ ਅਜਮਾਏ ਗਏ 1 ਸਿਖ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੇ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਬਚਾਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰਨ ਘਰ ਬਾਰ ਛਡ ਕੇ ਜੰਗਲਾਂ ,ਪਹਾੜਾਂ , ਬੀਆਬਾਨਾਂ ਤੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਵਿਚ ਜਾ ਬੈਠੇ 1 ਹਰ ਸਮੇ ਮੋਤ ਉਨ੍ਹਾ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀ 1 ਫਿਰ ਵੀ ਸਿਖ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਵਿਚ ਰਹੇ ਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਂਦੇ ਆਪਣੇ ਫਰਜਾਂ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ 1 ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿਚ ਆਏ ਹਰ ਮਜਲੂਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ 1
ਸੰਨ 1733-34 ਦੌਰਾਨ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਲਾ ਮਿਲਿਆ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਪੰਥ ਦਾ ਖੁੱਲ ਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪਾਸਾਰ ਹੋਇਆ। ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਚੜਦੀ ਕਲਾ ਵਾਲੀ ਇਹ ਖੇਡ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਭਾਅ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਧਰ ਸੂਹੀਆਂ ਦੀ ਖਬਰ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਇਕ ਜਗੀਰ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਗੀਰ ਬਨਾਉਂਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ’ ਸੁਣ ਕੇ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦ ਹਰਾਮ ਹੋ ਗਈ । ਜਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੇ 4000 ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਦੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸਫਾਇਆ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਅਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਚੌਧਰੀਆਂ, ਨੰਬਰਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਦਿਤੀਆਂ ਕਿ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਉਹ ਭਿਆਨਕ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਮੁੱਲ ਪਏ ।
ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਸਮੇਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਜੰਗਲਾਂ, ਪਹਾੜਾਂ, ਝੱਲਾਂ ਅਤੇ ਮਾਰੂਥਲਾਂ ਵੱਲ ਮੁਹਾਰ ਮੋੜੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪੁੱਤਰ ਸਿੰਘ ਸੱਜ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਮਾਪੇ ਹਕੂਮਤ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਮਾਰੇ ਆਪਣੇ 4 ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਗਿਣਤੀ 3 ਹੀ ਦੱਸਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ, ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬਜੁਰਗਾਂ ਉਪਰ ਬਹੁਤ ਕਹਿਰ ਵਰਤਿਆ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਸਿੱਖ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਕਾਬੂ ਆਇਆ ਉਸ ਨੂੰ ਭਿਆਨਕ ਤਸੀਹੇ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨਾ, ਪੁੱਠੀ ਖਲ ਉਤਾਰਨੀ, ਚਰਖੜ੍ਹੀ ‘ਤੇ ਚਾੜ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨਾ, ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਨੇਜ਼ਿਆਂ ਉਤੇ ਟੰਗਣਾ, ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਦੇਣੀਆਂ, ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਧੂਹਣਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਿਆਨਕ ਤਸੀਹੇ ਦਿਤੇ ਜਾਂਦੇ। ਲਾਹੌਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਉਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਦੇ ਮੁਨਾਰੇ ਚਿਣੇ ਗਏ।
ਇਧਰ ਸੰਨ 1738 ਵਿਚ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਚ ਇਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਉਪਰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹ 70 ਕਰੋੜ ਮੁੱਲ ਦੇ ਗਹਿਣੇ, 25 ਕ੍ਰੋੜ ਜੰਗ ਦਾ ਇਵਜ਼ਾਨਾ, 1000 ਹਾਥੀ, 7000 ਘੋੜੇ, 10000 ਊਠ, ਹਜਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮਾਹਰ ਕਾਰੀਗਰਾਂ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਕੇ ਮਾਰੋ ਮਾਰ ਕਰਦਾ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਦੀ ਵਾਪਸ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਚਾਨਕ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਬੰਦੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਵਾਇਆ ਅਤੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਲੁੱਟ ਦੇ ਮਾਲ ਵਿਚੋਂ ਹਿੱਸਾ ਵੰਡਾਇਆ। ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੂੰ ਪੁਛਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਿਖ ਕੌਣ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਬੰਦੇ ਦਾ ਰਾਹ ਰੋਕਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕੀਤੀ ਹੈ , ਇਨ੍ਹਾ ਕੇਹੜਾ ਮੁਲਕ ਹੈ ?ਤਾਂ ਜਕਰੀਆਂ ਖਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੀ ਇਨ੍ਹਾ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁਲਕ ਨਹੀਂ , ਕੋਈ ਘਰ-ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਇਹ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਾਠੀਆਂ ਤੇ ਸੋਂਦੇ ਹਨ 1 ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਨਹੀਂ ਤੇ ਭੁਖੇ ਹੀ ਸੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ 1 ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾ ਦਾ ਵਾਸਾ ਹੈ , ਸਭ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਦੀ ਲੰਗਰ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਭੁਖੇ ਲੋੜਵੰਦ ਨੂੰ ਖੁਆ ਕੇ ਬਚੇ ਦਾ ਆਪ ਖਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ 1 ਜਿਤਨੇ ਮਾਰੋ ਉਤਨੇ ਹੋਰ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ 1 ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਇਕ ਸਰੋਵਰ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਹ ਡੁਬਕੀ ਲਗਾ ਕੇ ਫਿਰ ਤਰੋ-ਤਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ “ਤਾਂ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਰ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਸਮਝਦੇ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਕੌਮ ਇਸ ਮੁਲਕ ਤੇ ਰਾਜ ਕਰੇਗੀ ।
ਉਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਕੋਲ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੂਰ-ਅੰਦੇਸੀ, ਮਹਾਂਬਲੀ, ਨਿਰਭੈ, ਜੰਗੀ ਜਰਨੈਲ ਤੇ ਆਗੂ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਕਹਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਨ 1721 ਵਿਚ ਸ. ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜਥੇ ਪਾਸੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਿਆ। ਇਸ ਕਹਿਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਰਹੀ। ਇਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਖਾਲਸੇ ਦਾ ਤੇਜ ਪ੍ਰਤਾਪ ਦਰਸਾਉਂਣ ਲਈ 20 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਲੈ ਕੇ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਕੋਤਵਾਲੀ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਕੋਤਵਾਲ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਸਾਰਾ ਸਰਕਾਰੀ ਅਸਲਾ ਕਬਜੇ ਵਿਚ ਲੈ ਲਿਆ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿਤੇ। ਨਵਾਬ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਕੋਤਵਾਲ ਨੂੰ ਕਹਿ ਗਏ ਕਿ ਆਪਣੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਦੇਵੀਂ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਥਾਪਿਆ ਕੋਤਵਾਲ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਖਬਰ ਪਹੁੰਚਦੀ ਸਿੰਘ ‘ਓਹ ਗਏ, ਓਹ ਗਏ’ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸੀ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਨ 1736 ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਮਾਰੀ ਸਰਹੰਦ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਲੁਟਿਆ ਅਤੇ ਕੁਟਿਆ। ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਟਿਆਲਾ ਰਿਆਸਤ ਵੱਲ ਜਾਣਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਥੇ ਬਾਬਾ ਆਲਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਆਉ ਭਗਤ ਕੀਤੀ।
ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮਾਰੋ-ਮਾਰ ਤੋਂ ਅੱਕ ਕੇ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੇ ਹੈਬਤ ਖਾਂ, ਸਲਾਬਤ ਖਾਂ, ਦੀਵਾਨ ਲੱਖਪਤ ਰਾਇ ਅਤੇ ਕੁਤਬਦੀਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਬੁੱਢਾ ਦਲ ਦੇ ਬਾਸਰਕੇ ਦੀ ਬੀੜ ਵਾਲੇ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਇਥੇ ਵੀ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਡੱਟ ਕੇ ਵੈਰੀ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਮੰਨ ਕੇ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਆ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਦੇ ਅੱਖੀਂ ਘੱਟਾ ਪਾ ਕੇ ਸਰਹੰਦ ਤੋਂ ਲੁਟਿਆ ਖਜਾਨਾ ਲੈ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੜੀ ਤਰਕੀਬ ਨਾਲ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਉਲਝਾਈ ਰਖਿਆ। ਥੱਕ ਹਾਰ ਕੇ ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਲਾਹੌਰ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 200 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਫਿਰ ਤੋਂ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰ ਰਹੇ ਲਖਪਤ ਰਾਏ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਦੁਨੀ ਚੰਦ, ਕਮਾਂਡਰ ਜ਼ਮਾਲ ਖਾਂ, ਤਤਾਰ ਖਾਂ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਕਈਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਬੁਲਾਇਆ।
ਹੁਣ ਖਾਨ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕਾਜ਼ੀ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਆਲ-ਦੁਆਲੇ ਫੌਜ ਦਾ ਸਖਤ ਪਹਿਰਾ ਲਗਵਾ ਦਿਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਾਂਝਿਆਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਹਕੁਮਤ ਦੇ ਪਹਿਰੇ ਤੋੜਦੇ ਹੋਏ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਮਾੜ੍ਹੀ ਕੰਬੋਕੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਥਰ੍ਹਾਜ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਕਾਜ਼ੀ ਅਬਦੁਲ ਰਹਿਮਾਨ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਫਾਹਾ ਵੱਢ ਗਏ। ਸਮੱਦ ਖਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਫੌਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸੰਨ 1737 ਵਿਚ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ ਟੈਕਸ ਨਾ ਭਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਕਈ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਖਤ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਵਿਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਗੁੱਸਾ ਸੀ, ਸੋ ਸਰਦਾਰ ਅਘੱੜ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਾਜ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਾਤਲਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ। ਇਕ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਅਬਦੁਲ ਸਮੱਦ ਖਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿਚ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੇ ਮਗਰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਘਸੀਟਿਆ , ਪਰ ਜਕਰੀਆ ਖਾਂ ਖਾਲਸੇ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਫੌਜਾਂ ਦੇ ਭਾਰੀ ਪਹਿਰੇ ਅਧੀਨ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿਚ ਲੁੱਕ ਕੇ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ।
ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਜਥਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡੇ ਹੋਏ ਸਨ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਭੀੜਾ ਵੇਲੇ ਸਾਰੇ ਜਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਦੇ । ਭਾਈ ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ‘ਵਾਂ’ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 1726 ਵਿਚ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਨ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਇਕਠ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਹ ਫੈਸਲੇ ਲਏ ਗਏ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਮਜਬੂਤੀ ਲਈ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਖਜ਼ਾਨੇ ਲੁਟੇ ਜਾਣ, ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜਾਂ ਕੋਲੋਂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਖੋਹ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਬਾਰੇ ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭੇਦ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪਿਠੂਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ ਜਾਵੇ। ਜਥੇਦਾਰ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਯੋਗ ਜਾਣ ਕੇ ਮੁੱਖ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਉਲੀਕੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਇਕ ਜਥਾ ਮਾਝੇ ਵੱਲ ਦੁਸ਼ਮਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਨਿਕਲ ਤੁਰਿਆ। 400 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਮੁਲਤਾਨ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਾਹੀ ਖਜਾਨੇ ਨੂੰ ਲੁਟਿਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਸੂਰ ਤੋਂ ਲਾਹੌਰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਪਾਸੋਂ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੀ ਲੁੱਟ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਖਾਨ ਜੋ ਸ਼ਾਹੀ ਦਰਵਾਰ ਨੂੰ ਘੋੜੇ ਵੇਚਤਾ ਸੀ ਨੂੰ ਚੂਨਾ ਲਗਾਇਆ । ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਾਬਲ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸ਼ਾਹੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਜਖੀਰਾ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਕ ਹੋਰ ਮਾਰ ਵਿਚ ਸਰਦਾਰ ਬੁੱਢਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਗ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਥਿਆਂ ਪਿਸ਼ਾਵਰ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਜਾ ਰਹੇ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਫਰ ਖਾਂ ਪਾਸੋਂ ਦਰਿਆ ਬਿਆਸ ਨੇੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਸੋਨਾ-ਚਾਂਦੀ ਆਦਿ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਇਸ ਖੋਹਾ-ਮਾਈ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਚੇ ਇਖਲਾਕ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਉਦੋਂ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਜਦੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਖਜਾਨੇ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਸਿਆਲਕੋਟ ਦੇ ਇਕ ਵਪਾਰੀ ਸੇਠ ਪ੍ਰਤਾਪ ਚੰਦ ਦੇ ਲੁਟੇ ਖਜਾਨੇ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਮੋੜ ਦਿੱਤਾ।
ਸ਼ਾਹੀ ਖਜਾਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਿੱਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਲੁੱਟਾਂ ਕਾਰਨ ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਘਬਰਾ ਗਈ। ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਫੌਜ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਟੁਕੜੀ ਭੇਜੀ ਤਾਂ ਜੋ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਫੌਜ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਜੰਗਲਾਂ-ਬੇਲਿਆਂ ਵਿਚ ਪਨਾਹ ਲਈ ਬੈਠੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਫੌਜ ਨਾਲ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮੁੱਠ-ਭੇੜ ਵੀ ਹੋਈ, ਪਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਅੱਗੇ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਕੋਈ ਪੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਗਈ । ਸੰਨ 1730 ਵਿਚ ਫੇਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਦਿੱਲੀ ਲਿਜਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਮਾਲੀਏ ਦੀ ਵੱਡੀ ਰਕਮ ਉਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਿਆ। ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਬੁਲੰਦ ਹੌਸਲੇ ਨੂੰ ਤੋੜਣ ਲਈ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੇ ਗਸ਼ਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕੇ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਕਰੀਆਂ ਖਾਂ ਦੇ ਜੁਲਮਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਉਸ ਵਾਸਤੇ ਇਤਨਾ ਅਸਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਸੰਨ 1733 ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਨਾਲ ਮਿਲਕੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਰਾਹ ਲਭਿਆ 1 ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਉਤੋਂ ਗੁਰਧਾਮਾਂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਅਤੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਹਟਾ ਦਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਵਲੋਂ ਸ਼ਾਹੀ ਖਜਾਨੇ ਦੀ ਲੁੱਟ ਨਾ ਕਰਨ ਬਦਲੇ, ਗੁਜ਼ਰਾਨ ਦੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦੀਪਾਲਪੁਰ, ਝਬਾਲ ਅਤੇ ਕੰਗਨਵਾਲ ਆਦਿ ਦੀ ਜਗੀਰ ਅਤੇ ਇਕ ਲੱਖ ਮੋਹਰਾਂ ਨਕਦ ਦੇਣ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ।
ਭਾਈ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਰਫਤ ਭੇਜੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਇਸ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਖਾਲਸੇ ਨੇ ਮਿਲ ਬੈਠ ਕੇ ਵੀਚਾਰਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਨਾਂਹ ਨੁੱਕਰ ਹੋਈ, ਫਿਰ ਕੁਝ ਸੂਝਵਾਨ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿਤਾ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹੀ ਦੇਰ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਦਿਤੀ ਜਗੀਰ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਠਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਇਕ ਤਾਂ ਇਨੀ ਦੇਰ ਵਿਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪਕੇ ਪੈਰੀਂ ਖੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਮੋਕਾ ਮਿਲ ਜਾਏਗਾ 1ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਮਥੇ ਵਾਪਸ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਵੀ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਹੁਣ ਮਸਲਾ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਨਵਾਬੀ ਦੀ ਖਿਲ੍ਹਤ ਕਿਸ ਨੂੰ ਸਪੁਰਦ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਭਾਈ ਦਰਬਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਿਰਧ ਅਵਸਥਾ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਦੇ ਕੇ ਲਾਂਭੇ ਹੋਣਾ ਕਰ ਲਿਆ, ਹੁਣ ਨਵਾਬੀ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪੈਣੀ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਪੱਖਾ ਝੱਲਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਵਾਬੀ ਦੀ ਕਲਗੀ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਹੁੱਕਮ ਕੀਤਾ। ਸਰਦਾਰ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਚਨ ਸਨ ”ਮੈਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦਾ ਹਰ ਹੁੱਕਮ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ। ਮੈਂ ਨਵਾਬੀ ਦੀ ਖਿਲ੍ਹਤ ਤਾਂ ਝੋਲੀ ਪਵਾ ਲਵਾਂਗਾ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਘੋੜਿਆਂ ਦੀ ਲਿੱਦ ਹਟਾਉਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ-ਪੱਖੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਖੋਹੀ ਨਾ ਜਾਵੇ। ਖੈਰ ਨਵਾਬੀ ਦੀ ਖਿੱਲਤ ਵਿਚ ਸ਼ਾਲ, ਪੱਗ, ਇਕ ਜੜਾਊ ਕਲਗੀ, ਜਿਗ੍ਹਾ, ਦੋ ਸੁਨਿਹਰੀ ਕੰਗਨ, ਕੈਂਠਾ, ਬਹੁਮੁਲੇ ਮੋਤੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਾ, ਜਾਮਾ ਅਤੇ ਜੜਾਊ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਆਦਿ ਪੰਜਾ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਨੂੰ ਛੁਹਾ ਕੇ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪਹਿਨਾਏ ਗਏ। ਇਹਨਾ ਨੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚੋ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ 1
ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਹਕੂਮਤ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕੋਈ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਚਲਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਬੁਲਾਇਆ ਜਥਿਆਂ ਵਿਚ ਤਾਲ ਮੇਲ ਕਰਨ ਤੇ ਠੀਕ ਤਰਹ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੇ ਜਥਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਥਾਂ ਕਰਕੇ ਇਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਦੋ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿਤਾ 40 ਸਾਲ ਤੋਂ ਉਪਰ ਬੁਢਾ ਦਲ ਤੇ 40 ਸਾਲ ਤੋ ਥਲੇ ਤਰੁਣਾ ਦਲ 1 ਬੁਢਾ ਦਲ ਦੇ ਜਿਮੇ ਗੁਰੁਦਵਾਰਿਆ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ , ਸਿਖ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਸਿਖਾ ਦੇ ਹਿਤ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਸੇਵਾ ਤੇ ਦੂਸਰਾ ਦਲ ਵਿਚ ਨੋਜਵਾਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਫੋਜੀ ਜਿਮੇਦਾਰੀਆਂ ਤੇ ਟਕਰਾਓ , ਅਗਰ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ , ਦੀ ਜਿਮੇਵਾਰੀ ਸੋਂਪੀ 1 ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਢਿਲੋਂ ਫੋਜ ਦਾ ਆਗੂ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ 1 ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਦੋਨੋ ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਧ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ 1
ਤਰੁਣਾ ਦਲ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਚਲੀ ਗਈ ਤੇ ਫੌਜ 12000 ਤਕ ਪੁਜ ਗਈ 1 ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਨੇ ਸਹੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿਤਾ 1 ਹਰ ਇਕ ਦਾ ਅਲਗ ਖ਼ਿਤਾ ਬਣਾ ਦਿਤਾ ਹਰ ਇਕ ਦਾ ਆਪਣਾ ਡਰੰਮ ਆਪਣਾ ਬੈਚ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸਟੇਟ ਬਣਾ ਦਿਤੀ 1 ਇਹ ਸਭ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਵਧਾਂਦੇ 1 1748 ਤਕ ਇਹ ਜਥੇ 65 ਤਕ ਪੁਜ ਗਏ 1 29 ਮਾਰਚ (13 ਅਪ੍ਰੈਲ ) 1748 ਵਿਚ ਸਿਖਾਂ ਦੇ 65 ਦਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਇਕਠਾ ਕਰਕੇ , ਇਕ ਸਰਬਤ ਖਾਲਸਾ ਦਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ 11 ਜਥਿਆਂ ਵਿਚ ਵੰਡ ਦਿਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਦ ਵਿਚ ਮਿਸਲਾਂ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲਗਾ, ਜਿਨ੍ਹਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਇਸਪਾਰ ਸੀ 1 ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਦੇ ਉਸਪਾਰ ਫੁਲਕੀਆ ਮਿਸਲ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਕਾਇਮ ਹੋ ਚੁਕੀ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਖੇਤਰ ਮਾਲਵਾ ਸੀ 1 ਇਸ ਤਰਹ ਇਹ 12 ਮਿਸਲਾ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਰਾਜ ਹੀ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਹੀਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਂਦਾ ਇਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰਨ ਦਾ ।
13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1748 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ 65 ਦਲਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਹੀ ਨਾਮ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦਲ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ‘ਦਲ ਖਾਲਸਾ’। ਹੁਣ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਕ ਕਾਫ਼ੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਨੇਤ੍ਰੱਤਵ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਨੇਤਾ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ । ਅਗਲੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਤੇ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਨੂੰ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਡੇ ਦਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਹਰ ਇੱਕ ਦਲ ਦਾ ਆਪਣਾ–ਆਪਣਾ ਸਰਦਾਰ, ਆਪਣਾ–ਆਪਣਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਉਪਲਬਧੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ1 ਸ਼ਕਤੀ ਚਾਹੇ ਸਭ ਦੀ ਇਕੋ ਜਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੁਸੀਬਤ ਵੇਲੇ ਸਭ ਇਕਠੇ ਹੁੰਦੇ 1 ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਜੱਥੇ ‘ਮਿਸਲਾਂ’ ਕਹਿਲਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗਿਆਰਾਂ (11) ਜੱਥੇ ਹੀ ਕਹਾਂਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਹੌਲੀ–ਹੌਲੀ ਜੱਥਾ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਮਿਸਲ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਹੋਣ ਲਗਾ। ਮਿਸਲ’ ਇੱਕ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਮਤਲੱਬ ਹਨ ਬਰਾਬਰ ਅਤੇ ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਫਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਅਤੇ ਫਾਈਲ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਇਕ ਜਥੇ ਆਪਣੀ ਫਾਇਲ ਹੁੰਦੀ ਜੋ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੇਂਦਰੀ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਰਖੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਜੱਥੇ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜਵਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੜੀ ਗਈ ਲੜਾਇਆਂ, ਯੁਧ ਗਤੀ ਵਿਧੀਆਂ, ਪ੍ਰਾਪਤ ਫਤਹਿ ਅਤੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ–ਕਿਤਾਬ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਹੁਣ ਬਹੁਤ ਬੁਢੇ ਹੋ ਗਏ ਸੀ ਸੰਨ 1753 ਵਿਚ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ ਨੇੜੇ ਜਾਣ ਕੇ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰ ਕੌਰ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲੀ ਗਾਤਰੇ ਕ੍ਰਿਪਾਨ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਆਹਲੂਵਾਲੀਏ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣ ਲਿਆ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਨੂੰ ਇਕ ਮੁੱਠ ਰਖਣਗੇ। ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਅਹਲੂਵਾਲਿਆ ਜਦ 6 ਸਾਲ ਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਉਨਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੋਤ ਹੋ ਗਈ 1 ਉਨ੍ਹਾ ਦਾ ਕੋਈ ਸਾਕ ਸੰਬੰਧੀ ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਦਿਲੀ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਕੋਲ ਲੈ ਆਇਆ ਜਿਨ੍ਹਾ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਮੁਢਲੀ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ 1 ਜਦ ਜਵਾਨ ਹੋਏ ਤਾ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿਤਾ ,ਜਿਥੇ ਉਨ੍ਹਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੇਹਨਤ ਲਗਣ ਤੇ ਬਹਾਦਰੀ ਨਾਲ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿਤ ਲਿਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾ ਦੇ ਮੂੰਹ ਬੋਲੇ ਵਾਰਸ ਬਣ ਗਏ 1 ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵਾਧੀਨਤਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕੌਸ਼ਲ ਵਿਖਾਏ ਕਿ ਮੁਗਲਾਂ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ 1767 ਤੋਂ 1799 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਸਮੁੱਚੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਹੋਏ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਨੂੰ ਮੁੜ ਤੋਂ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਕੇ ਉਭਾਰਨ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਨਵਾਬ ਕਪੂਰ ਸਿੰਘ ਜਿਹੇ ਦੂਰ-ਅੰਦੇਸ਼ੀ ਅਤੇ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਹੈ 1
Add comment