ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰ ਸਭ ਕੋ ਬਾਹਿਰ ਹੁਕਮ ਨਾ ਕੋਇ

ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮ ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਦੁਨਿਆ ਦੇ ਖੰਡ -ਮੰਡਲ-ਬ੍ਰਿਹਮੰਡ ਕਿਸੇ ਬਧੇ ਨਿਯਮ ਨਾਲ, ਕਿਸੇ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ  ਚਲ ਰਹੇ  ਹਨ, ਜਿਸ ਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਹਰ ਧਰਮ ਵਿਚ ਵਖੋ ਵਖਰਾ ਨਾਮ ਹੈ l ਹਿੰਦੂ ਇਸ ਨੂੰ “ਰਿਤ੍ਸ੍ਯ ਯਥਾ ਪ੍ਰੇਤ” ਜਾਂ ਰਿਤੂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ , ਬੁਧ ਧਰਮ,ਧਮ   , ਚੀਨੀ, ਤਾਉ , ਇਸਾਈ, ਆਰਡਰ ਤੇ ਸਿਖ ਧਰਮ  ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ  “ਹੁਕਮ” ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਹੁਕਮ, ਆਖਦੇ  ਹਨ , ਜੋ ਸਾਰੇ ਖੰਡਾ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾ ਵਿਚ ਵਰਤਦਾ  ਹੈl   ਕਾਦਰ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਬਣਾਈ ਹਰ ਉਤਪਤੀ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ  ਦੀ ਪਾਬੰਦ ਹੈl ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀਆਂ ਜੂਨਾਂ ਅਤੇ ਜੀਆਂ ਦਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਦਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

॥ ਕਿਵ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋਈਐ ਕਿਵ ਕੂੜੈ ਤੁਟੈ ਪਾਲਿ ॥ ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ ਨਾਨਕ ਲਿਖਿਆ ਨਾਲਿ ॥1॥

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਸਾਨੂੰ ਦਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਇਸ ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਿਵੇਂ ਕੀਤੀl ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਹਵਾ ਬਣਾਈ, ਹਵਾ ਪਿਘਲ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਣਿਆ , ਜਿਸਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ, ਨਦੀਆਂ ਨਾਲੇ, ਤੇ ਤਾਲਾਬ ਬਣੇ l ਪਾਣੀ ਤੋ ਤਿੰਨ ਜਹਾਨਾਂ  ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ,  ਹਰ ਜੀਵ  ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਰੂਹ, ਆਪਣਾ ਨੂਰ ਫੂਕਿਆl

ਸਾਚੇ ਤੇ ਪਵਨਾ ਭਇਆ ਪਵਨੈ ਤੇ ਜਲੁ ਹੋਇ ॥

ਜਲ ਤੇ ਤ੍ਰਿਭਵਣੁ ਸਾਜਿਆ ਘਟਿ ਘਟਿ ਜੋਤਿ ਸਮੋਇ ॥

ਸ਼੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਵਿਲਖਣਤਾ  ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਹੈl  ਇਸੇ ਲਈ ਹਰ ਜੀਵ ਦੀ ਅਪਣੀ ਦਿਖ, ਅਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਖੇਡ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਸੇ ਜੇਹਾ ਨਹੀਂ, ਹਰ ਮਨੁਖ ਵਖ ਵਖ ਤਰਹ  ਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਪਾਕੇ ਹਰ ਇਕ ਦੇਹਿ ਵਿਚ  ਵਧਣ ਫੁਲਣ ਦੇ ਰਸ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ:

 ਮੇਰੈ ਪ੍ਰਭਿ ਸਾਚੈ ਇਕੁ ਖੇਲੁ ਰਚਾਇਆ॥ ਕੋਇ ਨ ਕਿਸ ਹੀ ਜੇਹਾ ਉਪਾਇਆ॥
ਆਪੇ ਫਰਕੁ ਕਰੇ ਵੇਖਿ ਵਿਗਸੈ ਸਭਿ ਰਸ ਦੇਹੀ ਮਾਹਾ ਹੇ॥ 1॥ (ਮਾਰੂ ਮ: 3, ਪੰਨਾ 1056: 11)

ਹੁਕਮੀ ਹੋਵਨਿ ਆਕਾਰ ਹੁਕਮੁ ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਈ। ਹੁਕਮੀ ਹੋਵਨਿ ਜੀਅ ਹੁਕਮਿ ਮਿਲੈ ਵਡਿਆਈ। ਹੁਕਮੀ ਉਤਮੁ ਨੀਚੁ ਹੁਕਮਿ ਲਿਖਿ ਦੁਖ ਸੁਖ ਪਾਈਅਹਿ। ਇਕਨਾ ਹੁਕਮੀ ਬਖਸੀਸ ਇਕਿ ਹੁਕਮੀ ਸਦਾ ਭਵਾਈਅਹਿ। ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰਿ ਸਭੁ ਕੋ ਬਾਹਰਿ ਹੁਕਮ ਨ ਕੋਇ। ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੈ ਜੇ ਬੁਝੈ ਤ ਹਉਮੈ ਕਹੈ ਨ ਕੋਇ।

ਕਦੇ  ਕੁਦਰਤ ਦੇ  ਬ੍ਰਿਹਮੰਡ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲਤਾ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਦੇਖੋ ਉਸਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋl ਉਸਦੇ  ਹੁਕਮ ਅੰਦਰ ਲਖਾਂ-ਕਰੋੜਾਂ  ਸੂਰਜ, ਚੰਨ, ਤਾਰੇ, ਧਰਤੀਆਂ, ਨਸ਼ਤਰ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਚਾਲ ਤੁਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਟੱਕਰ ਜਾ ਜਾਮ ਦੇl ਹਰ ਸੂਰਜ  ਦੀ ਆਪਣੀ ਸੇਟ-ਲਾਇਟ ਹੈ, ਆਪਣੀ  ਧਰਤੀ ਹੈ l ਸਾਇੰਸ ਨੇ  ਸੂਰਜਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 30,000,000,000,000 ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦਸੀ ਹੈ ਹੈ,  l ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਤੇ ਜਮੀਨ ਸੂਰਜ ਦੇ ਗਿਰਦ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਇਕ ਚਕਰ 365 ਦਿਨ,7ਘੰਟੇ, 43 ਮਿੰਟ ਤੇ 4 ਸੇਕੇਂਡ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈl l  ਇਹ ਸਭ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਨਿਰੰਤਰ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਧਦੇ, ਤੁਰਦੇ, ਟਕਰਾਂਦੇ, ਬਦਲਦੇ ਵਿਗਸਦੇ   ਹਨl     ਗੁਰਬਾਣੀ  ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ;-

ਕੇਤਿਆ ਕਰਮ ਭੂਮੀ ਮੇਰ ਕੇਤੇ ਕੇਤੇ ਧੂ ਉਪਦੇਸ ll

ਕੇਤੇ ਇੰਦ ਚੰਦ ਸੂਰ ਕੇਤੇ ਕੇਤੇ ਮੰਡਲ ਦੇਸ ll

ਇਥੇ ਖੰਡ ਮੰਡਲ ਵਰਭੰਡ , ਜੋ ਕੋ ਕਥੈ ਤ ਅੰਤ  ਨ ਅੰਤ

 ਮੋਟਰ ,ਗਡੀਆਂ, ਬਸਾਂ, ਟਰਕ,ਸਾਇਕਲ, ਮੋਟਰ ਸਾਇਕਲ, ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼ ਕਿਨੀ ਅਵਾਜ਼ ਕਰਦੇ ਹਨi ਹਰ ਰੋਜ਼ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਦੇਖੋ ,ਉਪਰ ਵੀ ਕੁਝ ਇਸੇ ਤਰਹ ਦੀ ਹਲਚਲ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਅਵਾਜ਼ ਨਹੀl ਕੋਈ ਆਪਸੀ ਟਕਰ ਨਹੀਂl ਸਾਡੀਆਂ ਬਣਾਈਆਂ ਚੀਜ਼ਾ 10-20-50 ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਕੁਦਰਤ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਚਾਲ ਚਲ ਰਹੀ  ਹੈ ਪਰ ਉਸਦੀ ਚਾਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਟੁਟ -ਭਜ ਨਹੀਂ l  ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਘੁਮਣ ਨਾਲ ਰੁਤਾਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਗਰਮੀ, ਸਰਦੀ, ਹਨੇਰੀ, ਬਾਰਸ਼ ਤੇ ਤੂਫਾਨ  ਆਉਂਦੇ  ਹਨ l ਹੁਕਮ ਬਧੇ ਨਿਅਮ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈl ਰਾਤ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਦਿਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਨੇਮ ਨਾਲ ਚੜਦਾ ਹੈ, ਚੰਨ ਵੇਲੇ ਸਿਰ ਉਗਦਾ ਹੈl ਬਨਸਪਤੀ, ਦਰਖਤ, ਬਚੇ, ਬੂਢ਼ੇ ਤੇ ਜਵਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ , ਫਲ ਤੇ ਫੁਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਫਿਰ ਇਕ ਦਿਨ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀ ਤਰਹ ਇਸ ਦੁਨਿਆ ਤੋ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ  ਤੇ ਇਹ  ਇਨਸਾਨਾ ਵਰਗਾ ਜਨਮ, ਮਰਨ ਦਾ ਸਿਲਸਿਲਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ l ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕਾਦਰ ਦਾ  ਰਚਿਆ ਇਕ ਇਕ  ਕਰਿਸ਼ਿਮਾ ਤੁਹਾਨੂੰ  ਵਿਸਮਾਦ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਵੇਗਾ l

ਰਾਤੀ ਰੁਤਿ ਥਿਤਿ ਵਾਰ ll

ਪਵਣ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਪਤਾਲ

ਪਾਣੀ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋ ਉਠਦਾ ਹੈ,ਗਰਮੀ ਨਾਲ ਭਾਫ ਬਣਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਬੱਦਲ, ਮੀਂਹ ਤੇ ਫਿਰ ਨਦੀਆਂ ਨਾਲਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਹੀ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈl ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਬੇਸ਼ਕ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਲ ਵਟਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਪਾਣੀ, ਭਾਫ ,ਬਰਫ਼ ਆਦਿ  ਪਰ ਉਸਦੀ ਮਿਕਦਾਰ  ਉਤਨੀ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈl ਪਦਾਰਥ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਗਿਰਦਾ ਹੈ, ਹਵਾ ਦਾ ਧਰਮ ਹੈ ਗਰਮ ਹੋਕੇ ਉਪਰ ਉਠਣਾ ਤੇ ਠੰਡਾ ਹੋਕੇ ਫਿਰ ਮੀਂਹ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਉਣਾl 100 ਡਿਗਰੀ ਤੇ ਉਬਲਨਾ  ਤੇ 0  ਡਿਗਰੀ ਤੇ ਜੰਮ ਜਾਣਾl ਅਗਨੀ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਜਲਾਉਣਾ, ਨਦੀ ਨਿਵਾਣ ਵਲ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅੰਤ ਨੂੰ ਸਾਗਰ ਵਿਚ ਸਮੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈl ਹਰ ਚੀਜ਼ ਲੈ-ਬਧ  ਤੇ ਤਾਲ-ਬਧ ਹੈl ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਜ਼ ਹਨ ਪਰ ਸੁਰ-ਤਾਲ ਵਿਚ ਹਨIਕਦੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਦਰਿਆ ਜਾ ਸਾਗਰ ਕੰਢੇ ਨਚਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖੋ l ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਬਾਹਰ ਨਿਰਯਤਨ ਸਾਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਜ ਕੁਦਰਤੀ ਤਾਲ ਬਾਰੇ ਸੋਚੋl ਉਸਦਾ ਦਾ ਹੁਕਮ ਇਕ ਮਧੁਰ ਸੰਗੀਤ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਸ਼ੋਰ ਨਹੀਂ l

ਹੁਕਮਿ ਅੰਦਰਿ ਸਭ ਕੇ ਬਾਹਰਿ ਹੁਕਮ ਨਾ ਕੋਇ ਨਾਨਕ ਹੁਕਮੇ ਜੇ ਬੁਝੇ ਹਉਮੈ ਕਰੇ ਨਾ ਕੋਇ

ਮਨੁਖ ਨੂੰ ਛੋੜ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਸੁਖੀ ਹਨ, ਨਚਦੇ, ਫੁਦਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿਓਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾ ਕੋਲ ਹੁਕਮ ਤੋ ਉਲਟ ਜਾਣ  ਲਈ ਦਿਮਾਗ ਨਹੀਂ ਹੈl ਸੁਤੇ ਸਿਧ ਹੀ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਚਲਦੇ ਹਨ ਤੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਨੰਦ ਮਾਣਦੇ ਹਨl ਪਰ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਹੰਕਾਰ  ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈl ਉਸਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ , ਉਸਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਭੁਲ ਕੇ  ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ  ਚਲਾਂਦਾ  ਹੈl  ਜਿਸਦੇ ਫਲ ਸਰੂਪ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋ ਵੀ ਤੇ  ਰੱਬ ਨਾਲੋ ਵੀ ਟੁਟ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂl ਸਾਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੁਖਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਹ ਜਨਮ  ਤੇ ਅਗਲਾ ਦੋਨੋ ਜਨਮ  ਵਿਗਾੜ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂl

ਮਨੁਖ ਨੂੰ  ਕੁਦਰਤ ਤੇ ਕਾਦਰ ਨਾਲ  ਇਕਸੁਰ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ  ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ ਕਿ  ਮਨੁਖ  ਕੋਲ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ  ਹੈ ਪਰ ਅੰਤਰ  ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ ਹੈ,  ਜੋ ਕਰੋੜਾਂ ਵਿਚੋ ਕਿਸੇ  ਇਕ  ਕੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ l ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕੋਲ ਅੰਤਰ -ਗਿਆਨ ਸੀ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਇਕ ਮਿਕ ਹੋਏ ਤੇ ਉਸਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚਲਣ ਲਈ ਲੋਕਾਈ ਜੋ ਉਸ ਸਮੇ ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਬਰੂਹਾਂ ਤੇ ਖੜੀ ਸੀ ਸਚਾ, ਸੁਚਾ ਤੇ ਉਚਾ ਗਿਆਨ ਦਿਤਾl

ਹੁਕਮੈ ਬੂਝੈ ਤਤੁ ਪਛਾਣੇ ਇਹ ਪਰਸਾਦੁ ਗੁਰੂ ਤੇ ਜਾਣੇ

ਸਭ ਇਕੋ ਹੁਕਮਿ ਵਰਤਦਾ ਮੰਨਿਐ ਸੁਖ ਪਾਈ

ਹੁਕਮ ਪਛਾਨਣ ਤੇ ਉਸ ਉਤੇ ਚਲਣ ਨਾਲ ਜੋ ਸੁੱਖ, ਖੇੜਾ  ਤੇ ਅਨੰਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ  ਉਸ ਵਰਗਾ ਇਸ ਧਰਤੀ ਸਵਰਗ ਕੀਤੇ ਵੀ ਨਹੀ -ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੀ ਹੀ ਹਾਂ , ਇਹ ਸੁਖ ਖੇੜਾ ਤੇ ਅਨੰਦ ਵਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਵਾਸਤੇ , ਅਸੀਂ ਤੇ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਾਨ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ  l

             ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿ ਫਤਹਿ